W Polsce rozpoznaje się rocznie ponad 3,5 tysiąca przypadków zachorowań na raka jajnika (w 2020 r. było to ponad 4,6 tysiąca). Rak jajnika zajmuje piąte miejsce pod względem zapadalności na nowotwory złośliwe u kobiet, a drugie, po raku trzonu macicy, jeśli chodzi o nowotwory żeńskich narządów płciowych. Umieralność w Polsce z powodu raka jajnika jest ponad 15% wyższa niż średnia dla krajów Unii Europejskiej. Co ciekawe w statystykach przewyższa on, pod względem umieralności, raka szyjki macicy.
Rak jajnika - cichy zabójca
Liczby są niepokojące — co roku na raka jajnika umiera ok. 3 tysiące Polek (w 2020 r. było to ponad 3,1 tysiąca kobiet), co daje mu niechlubne 4 miejsce po nowotworach płuc, jelita grubego i piersi. Nowotwór ten występuje głównie u kobiet w okresie około i pomenopauzalnym, czyli po 50 rokiem życia.
Rak jajnika nazywany jest „cichym zabójcą”, gdyż rozwija się praktycznie bezobjawowo – nie ma symptomów charakterystycznych dla wczesnych etapów rozwoju tej choroby.
Rak jajnika - czynniki ryzyka
Podstawową przyczyną występowania nowotworów jajnika są uwarunkowania genetyczne (stanowią 10% - 15% wszystkich nowotworów jajnika) takie jak występowanie raka piersi (sutka - mutacja BRCA1, BRCA2), raka jajnika i przewodu pokarmowego w rodzinie (z. Lyncha).
Pozostałe czynniki zwiększonego ryzyka rozwoju nowotworów jajnika to:
- przebyte leczenie z powodu raka piersi,
- wczesna pierwsza miesiączka,
- późna menopauza,
- zaburzenia czynności hormonalnej jajników,
- leczenie środkami stymulującymi owulację,
- bezdzietność,
- urodzenie pierwszego dziecka po 35 roku życia,
- nieprawidłowości w profilu lipidowym (poziomie cholesterolu, trójglicerydów), wynikające z wysokotłuszczowej diety, otyłości i uzależnieniu od nikotyny.
Badajmy się! Nie istnieją jeszcze niestety żadne profilaktyczne badania przesiewowe, które wcześnie wykrywałyby raka jajnika. Zaleca się natomiast inne, umożliwiające wykrycie różnych schorzeń jajnika, w tym także nowotworowych:
- coroczne badanie ginekologiczne u kobiet powyżej 18 roku życia i coroczne badanie przez odbyt u kobiet powyżej 35 roku życia,
- ultrasonografia przezpochwowa, zwłaszcza u kobiet, u których badanie ginekologiczne nie jest dokładne lub jego interpretacja budzi wątpliwości,
- ocena markerów nowotworowych – trzeba jednak pamiętać, że jego czułość nie jest wysoka, ponieważ szereg chorób nienowotworowych również powoduje wzrost ich stężenia we krwi.
W przypadku dodatniego wyniku choćby jednego z wymienionych testów należy skonsultować się z ginekologiem, najlepiej ginekologiem – onkologiem.
Wczesne rozpoznanie
W rozpoznaniu raka jajnika znaczącą rolę odgrywa dokładny wywiad, zwłaszcza u chorych należących do grupy podwyższonego ryzyka zachorowania.
Jeśli istnieje duże podejrzenie raka jajnika, należy przeprowadzić następujące badania:
- pełne badanie podmiotowe i przedmiotowe,
- badanie ginekologiczne, USG przezpochwowe i przezbrzuszne, RTG klatki piersiowej,
- tomografię komputerową jamy brzusznej i miednicy,
- badanie markerów nowotworowych (CA125, HE4),
- podstawowe badania laboratoryjne,
- gastroskopię, kolonoskopię i USG piersi.
Bądźmy czujni!
Dodatkowo powinniśmy zwrócić uwagę na niepokojące objawy takie jak:
- utrata łaknienia,
- szybkie uczucie sytości podczas jedzenia,
- zmęczenie,
- chudnięcie,
- wzdęcia,
- powiększenie obwodu brzucha,
- bóle brzucha i okolicy krzyżowej,
- zaburzenia oddawania moczu, częstsze niż zwykle parcie na pęcherz,
- zaparcia stolca na przemian z biegunkami.
Wymienione objawy u chorych na raka jajnika są nawracające i ujawniają się nawet 20–30 razy w ciągu miesiąca, natomiast przy guzach łagodnych około 2–3 razy.
Jak widać objawy, na podstawie których moglibyśmy zacząć się niepokoić, nie są charakterystyczne dla nowotworów. Często mogą być mylone z innymi schorzeniami lub zwyczajnie bagatelizowane. Właśnie dlatego, tak wiele przypadków (ok. 70%) wykrywanych jest zwykle w zaawansowanym stadium, gdy typowym dla niego objawem jest tzw. wodobrzusze (nagromadzenie się płynu w jamie otrzewnowej), połączone z uczuciem permanentnego zmęczenia, zaburzeniami odżywiania, a szanse na wyleczenie pacjentki są zdecydowania mniejsze niż we wczesnych stadiach choroby. Ponad połowa kobiet ze zdiagnozowanym zaawansowanym rakiem jajnika nie przeżywa pięciu lat.
Rak jajnika - leczenie
Przebieg lczenia zależny jest od wieku kobiety oraz stopnia zaawansowania choroby.
Przed menopauzą z rozpoznanym guzem jajnika:
- mniejszym niż 6 cm
Guz torbielowaty może być związany z czynnością hormonalną w cyklu miesiączkowym. Należy więc powtórzyć badanie ginekologiczne i USG w następnym lub kolejnym cyklu miesiączkowym, najlepiej w jego pierwszej połowie (maksymalnie 3 cykle). W przypadku utrzymywania się lub wzrostu guza, jest wskazanie do operacyjnego usunięcia go (z wyjątkiem torbieli – tu możemy wydłużyć czas obserwacji do pół roku).
- większym niż 6 cm
Gdy guz ma średnicę poniżej 10 cm, bez podejrzanych cech ultrasonograficznych i podwyższonego stężenia markera, wystarczająca będzie laparoskopia. Większy guz jest wskazaniem do laparotomii.
Po menopauzie:
Rozpoznanie guza jajnika o dowolnej wielkości jest wskazaniem do leczenia operacyjnego. Możemy zastosować zabieg laparoskopii — jest ona stosowana w określonych sytuacjach np. przy braku cech złośliwości guza w USG.
Czy można zahamować wzrost nowotworu?
Leczenie raka jajnika obejmuje leczenie chirurgiczne i w większości przypadków chemioterapię opartą na pochodnych platyny. Mimo wysokiego odsetka odpowiedzi na chemioterapię na bazie platyny w pierwszej linii, około 85% pacjentek doświadcza nawrotu choroby. Dla większości pacjentek z rakiem jajnika, schorzenie to staje się cyklem następujących po sobie okresów nawrotów i coraz krótszych okresów wolnych od objawów, aż do etapu braku odpowiedzi na leczenie cytostatykami.
Ogromną szansą dla kobiet chorujących na raka jajnika, niezależnie od mutacji genowej BRCA, jest terapia podtrzymująca inhibitorami PARP, które powodują zahamowanie wzrostu nowotworu. W Polsce inhibitory PARP są dostępne dla pacjentek z mutacją w genach BRCA1/2 w ramach programu „Leczenie chorych na zaawansowanego raka jajnika, raka jajowodu lub raka otrzewnej”. W lipcu 2020 r. prezes Agencji Oceny Technologii Medycznych pozytywnie zaopiniował udostępnienie niraparibu, inhibitora PARP zarejestrowanego w leczeniu wszystkich chorych, zarówno z mutacją BRCA, jak i bez mutacji BRCA, w ramach procedury Ratunkowego Dostępu do Technologii Lekowych (RDTL). W celu uzyskania refundacji w trybie RDTL ośrodek, w którym leczona jest pacjentka, może złożyć wniosek do Ministra Zdrowia o pokrycie kosztów leku.
Bądźmy czujni i słuchajmy swojego organizmu!
Rak jajnika jest chorobą, która nie boli. Jej wykrycie zależy od samych pacjentek, które są świadome potrzeby badania. Symptomy raka jajnika kobiety mylą z dolegliwościami ze strony układu pokarmowego, więc wydaje im się, że to nic niepokojącego. Często też niestety lekarze pierwszego kontaktu słysząc o bólach brzucha, uczuciu ciężkości w jamie brzusznej, czy wzdęciach, przepisują leki na niestrawność i nie zalecają szczegółowej diagnostyki ginekologicznej. A to właśnie pierwsza diagnoza i niezwłoczne skierowanie na USG transwaginalne pozwala na wczesne wykrycie „cichego zabójcy” i daje szansę na wydłużenie życia pacjentki.
Z inicjatywy pacjentek, dotkniętych rakiem jajnika, powstało Stowarzyszenie Niebieski Motyl. Służą oni doświadczeniem, wiedzą oraz wsparciem (zarówno merytorycznym jak i psychicznym) kobietom dotkniętym nowotworem strefy intymnej. Ich partnerem jest Polskie Towarzystwo Ginekologii Onkologicznej. Więcej informacji o stowarzyszeniu możecie znaleźć tutaj: https://niebieskimotyl.pl/
Zachęcamy również do pobrania bezpłatnego e-booka edukacyjnego o tematyce zdrowotnej (m.in. rak jajnika) przygotowanego przez Kwiat Kobiecości. Jest to połączenie historii choroby pacjentek i merytorycznych wypowiedzi Pana Prof. Andrzeja Nowakowskiego. E-booka znajdziecie na stronie www.kwiatkobiecosci.pl/ebook.
Autor: lek. Andrzej Tyszka, ginekolog, położnik w trakcie specjalizacji onkologicznej
